Z Badań nad Książką i Księgozbiorami Historycznymi

Spis treści

2024-09-30T21:59:58+02:00

Strony tytuowe

2024-09-30T21:57:01+02:00

Polskie elementarze (podręczniki do nauki czytania ) z XVI i początku XVII w.

2024-09-10T11:49:30+02:00

Od XVI do XVIII, a w szkółkach parafialnych i wiejskich do XIX w. uczono czytania znaną od starożytności metodą sylabizowania zwaną też metodą alfabetyczną. Istotną część wszystkich podręczników stanowiły nauki katechizmowe – stąd ich jednoznaczny charakter konfesyjny. Dwa najstarsze znane polskie podręczniki do nauki czytania były przeznaczone dla wyznawców konfesji augsburskiej. Jednak jest bardzo prawdopodobne, że pierwsze polskie elementarze, zawierające nauki katechizmowe zgodne z doktryną katolicką, zaczęto drukować w latach 20. XVI w. W artykule omówiono wszystkie znane obecnie edycje podręczników do nauki czytania pisma polskiego wydane w XVI i XVII w.

Polish primers (textbooks for learning to read) of the 16th and 17th centuries.

2024-09-10T11:52:27+02:00

From the 16^th to the 18^th, and in parish and village schools until the 19^th century, reading was taught by the syllabication method known since antiquity, also known as the alphabetic method. Many of all textbooks were catechism teachings – hence their unambiguous confessional character. The two oldest known Polish reading textbooks were intended for followers of the Augsburg Confession. However, it is very likely that the first Polish primers, containing catechism teachings following Catholic doctrine, began to be printed in the 1520s. The article discusses all currently known editions of Polish script reading textbooks published in the 16^th and 17^th centuries.

Sylwa Aleksandra Jastkowskiego sędziego ziemskiego przemyskiego z II połowy XVII wieku

2024-09-10T11:53:57+02:00

Sylwy (z łac. silva rerum, tj. las rzeczy) należą do kategorii domowych książek rękopiśmiennych, tworzonych w czasach staropolskich (XVII-XVIII w.) głównie w środowisku szlacheckim. Uznawane są one za cenione źródło do badań historyczno-literackich ze względu na różnorodność zawartych w nich materiałów, zbieranych przez swoich twórców bez określonego planu według ich upodobań, możliwości i potrzeb. Autorem jednego z większych dzieł tego rodzaju był Aleksander Jastkowski (ok. 1625/30-ok. 1691), szlachcic z ziemi przemyskiej województwa ruskiego, sędzia ziemski przemyski. Jego sylwę pt. Compendium omnis activitatis politici et rei economicae ex variis authoribus collectae (Narodowa Biblioteka Ossolineum we Wrocławiu, rękopis nr 3554) należy uznać za typowy przykład tego rodzaju piśmiennictwa. Sylwa ta tworzona była sukcesywnie prawdopodobnie przez ponad pół wieku głównie przez A. Jastkowskiego, a zakończona została już po jego śmierci na początku XVIII w. przez nieznane nam osoby. Liczy ona 594 kart i zawiera w odpisach liczne materiały, w większości dotyczące ówczesnego życia publicznego (ok. 45% całości rękopisu), takie jak: pisma publicystyczne, korespondencję i mowy dygnitarzy państwowych, diariusz sejmu 1652 r., akta sejmiku województwa ruskiego w Sądowej Wiszni i in. Poza tym znalazły się w niej zapiski A. Jaskowskiego dotyczące swoich spraw prywatnych, odpisy jego i jego rodziny dokumentów majątkowych, wypisy z przeczytanych książek i notatki z różnych dziedzin wiedzy (uprawa roli, medycyna, historia Polski i powszechna, tematyka prawno-ustrojowe i in.), utwory literackie, wzory i przykłady listów okolicznościowych, materiały dotyczące spraw prywatnych różnych osób.

Sylwa of Aleksander Jastkowski, a Przemyśl land judge from the second half of the 17th century

2024-09-10T11:55:55+02:00

Sylvias (from the Latin silva rerum, i.e. forest of things) belong to the category of domestic books manuscript books, created in Old Polish times (17^th-18^th century) mainly in the noble community gentry circles. They are considered a valued source for historical and literary research due to the historical and literary research due to the variety of materials they contain, collected by their authors without a specific plan according to their tastes possibilities and needs. The author of one of the largest works of this kind was Aleksander Jastkowski (c. 1625/30– c. 1691), a nobleman from the Przemyśl land Ruthenian Voivodeship, a judge of the Przemyśl lands. His sylva entitled. ‘Compendium omnis activitatis politici et rei economicae ex variis authoribus collectae’ (National Ossolineum Library in Wroclaw, manuscript no. 3554) should be considered a typical example of this type of writing. This sylva was created successively probably for more than half a century mainly by A. Jastkowski, and was completed after his death at the beginning of the 18^th century by persons unknown to us. It numbers 594 pages and contains in copies numerous materials, mostly relating to public life at the time (approx. 45% of the total manuscript), such as journalistic writings, correspondence and speeches by dignitaries state dignitaries, the Diary of the Sejm of 1652, records of the Sejmik of the Ruskie Voivodeship in Sądowa and others. In addition, it contains notes by A. Jaskowski concerning his private matters, copies of his and his family’s estate documents, extracts from his and his family’s property documents, excerpts from books he had read, and notes on various fields of knowledge (cultivation of the soil, medicine, Polish and general history, legal and constitutional subjects, etc.), literary works, and notes on the history of Poland etc.), literary works, specimens and examples of occasional letters, materials concerning the private affairs of various individuals.

Wydawnictwo Magistratu miasta Wilna „Biblioteczka Wileńska” (1929-1938)

2024-09-10T12:05:48+02:00

Wydawnictwo seryjne Magistratu miasta Wilna „Biblioteczka Wileńska” ukazywało się w latach 1929–1938. Inicjatywa jego wydania pochodziła od Komisji Kulturalno-Oświatowej Wileńskiej Rady Miejskiej. Wydawnictwo miało na celu zachęcenie naukowców do podjęcia badań różnych aspektów historii miasta Wilna i szerzenia takiej wiedzy w szerokich kręgach społeczeństwa. W latach 1929–1938 wydano w tej serii dziewięć książek. Ich autorami, za wyjątkiem profesora Uniwersytetu Stefana Batorego, historyka literatury Stanisława Pigonia oraz kierownika Archiwum Wojskowego w Warszawie, majora Bolesława Waligóry, byli młodzi badacze, absolwenci Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie: Maria Łowmiańska, Sara Rabinowiczówna, Janina Rodkiewiczówna, Stefan Rosiak, Irena Zaleska-Stankiewiczowa, Bogumił Zwolski, Leonid Żytkowicz. Ich prace wniosły znaczący wkład do poznania dziejów miasta Wilna i do ogólnego dorobku naukowego wileńskich historyków w okresie międzywojennym.

The Vilnius City Hall's Main Publication "Biblioteczka Wileńska Series" (1929-1938)

2024-09-10T12:10:37+02:00

The Vilnius City Hall’s leading publication, “Biblioteczka Wileńska” Series, was published during 1929–1938. The initiative to publish it came from the Cultural and Educational Commission of the Vilnius City Council. The publishing house aimed to encourage scholars to undertake research on various aspects of the history of the city of Vilnius and to spread such knowledge in wider circles of society. Nine books were published in this series between 1929 and 1938. Except for the professor of the Stefan Batory University, literary historian Stanisław Pigoń, and the head of the State Archives in Warsaw, Major Bolesław Waligóra, the authors were young researchers and graduates of the Faculty of Humanities of the Stefan Batory University in Vilnius: Maria Łowmiańska, Sara Rabinowiczówna, Janina Rodkiewiczówna, Stefan Rosiak, Irena Zaleska-Stankiewiczowa, Bogumił Zwolski, Leonid Żytkowicz. Their work significantly contributed to the knowledge of Vilnius’ history and the general academic achievements of Vilnius historians in the interwar period.

W kręgu bohemików Towarzystwa Historii i Starożytności Pomorza w Szczecinie

2024-09-10T11:57:41+02:00

Powołane w Szczecinie w 1824 r. Towarzystwo Historii i Starożytności Pomorza, będące jedną z najważniejszych instytucji naukowych miasta, w pierwszych latach swej działalności zainicjowało badania z zakresu słowiańszczyzny i kaszubszczyzny. Pozyskano w tym celu do współpracy m.in. znawcę literatury słowiańskiej, profesora Uniwersytetu Wrocławskiego Jana E. Purkynĕ (1787–1869). Wśród członków Towarzystwa znalazł się też Václav Hanka (1791–1861), czeski językoznawca, pedagog, bibliotekarz, poeta, tłumacz. Dzięki tej współpracy do zbiorów szczecińskiego Towarzystwa napływała literatura poświęcona tematyce czeskiej i słowiańskiej, której cenne, choć nieliczne przykłady zachowały się do dzisiaj. Jednym z nich jest tłumaczenie V. Hanki: Hrdinský zpiew o tažení proti Polovcům, Praha 1821. Bohemika trafiały do omawianego zasobu również jako dary innych donatorów zainteresowanych tą tematyką.

On the bohemica of the Society for the History and Antiquities of Pomerania in Szczecin

2024-09-10T11:59:43+02:00

The Society for the History and Antiquities of Pomerania, established in Szczecin in 1824 and one of the city’s most important scientific institutions, initiated Slavic and Kashubian studies research in its first years of activity. It enlisted the cooperation of, among others, an expert in Slavic literature, Professor of the University of Wrocław Jan E. Purkynĕ (1787–1869). Václav Hanka (1791–1861). A Czech linguist, educator, librarian, poet, and translator was also among the Society’s members. Thanks to this cooperation, valuable literature on Czech and Slavic subjects came into the Szczecin Society’s collection, but only a few copies have survived. One of them is the translation of V. Hanka: Hrdinský zpiew o tažení proti Polovcům, Praha 1821. Bohemica also found their way into the collection as gifts from other donors interested in the subject.

„Hommage bien amical”. Kontakty zagraniczne prof. Barbary Skargi (1919-2009) na podstawie analizy proweniencyjnej wybranych egzemplarzy z jej księgozbioru prywatnego

2024-09-10T12:13:17+02:00

Artykuł powstał jako efekt badań przeprowadzonych na temat: „Księgozbiór prywatny profesor Barbary Skargi w zbiorach Połączonych Bibliotek Wydziałów Filozofii i Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego, Instytutu Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk i Polskiego Towarzystwa Filozoficznego”^[1]. W ciągu swojej wieloletniej kariery naukowej prof. B. Skarga (1919–2009) zgromadziła liczny i zróżnicowany księgozbiór. Po jej śmierci został on przekazany na mocy testamentu do Połączonych Bibliotek WFiS UW, IFiS PAN i PTF oraz włączony w zasób biblioteczny podlegający Instytutowi Filozofii i Socjologii PAN. B. Skarga współpracowała z wieloma instytucjami skupiającymi badaczy specjalizujących się w filozofii, ale również w socjologii czy teologii, co wpłynęło na zwartość jej kolekcji. Artykuł zawiera analizę jakościową, ilościową oraz proweniencyjną tego księgozbioru. Wykorzystanie metody proweniencyjnej i bibliograficznej umożliwiło odtworzenie dziejów kolekcji oraz kontaktów Skargi m.in. z francuskim środowiskiem naukowym.

^[1] Praca magisterska, promotor: dr hab. prof. ucz. Jacek Puchalski, Uniwersytet Warszawski, 2023.

"Hommage bien amical". Foreign contacts of Professor Barbara Skarga (1919-2009) based on provenance analysis of selected copies from her private book collection

2024-09-10T12:14:53+02:00

The article presents the effect of the research conducted on the subject “Private book collection of Professor Barbara Skarga within the library collection of the Joint Libraries of the Faculties of Philosophy and Sociology of the University of Warsaw, Institute of Philosophy and Sociology of the Polish Academy of Sciences and the Polish Philosophical Society”. During many years of her scientific career, Professor Barbara Skarga (1919–2009) gathered a vast and diverse book collection. After her death, following her final will, it was handed over to the Joint Libraries of the WFiS UW, IFiS PAN, and PTF and included in the Institute of Philosophy of the Polish Academy of Sciences library resources. Barbara Skarga cooperated with many institutions that gathered researchers specializing in philosophy, as well as sociology and theology, which influenced the contents of her book collection. This article includes qualitative, quantitative, and provenance analyses of Skarga’s book collection. Using the provenance and bibliographical methods allowed us to recreate the history of the book collection and Skarga’s contacts with, among others, the French scientific community.

„Był Europejczykiem, wykształconym człowiekiem”. Kontakty zagraniczne prof. Adama Schaffa (1913-2006) na podstawie analizy proweniencyjnej wybranych egzemplarzy z jego księgozbioru

2024-09-10T12:16:36+02:00

Artykuł powstał jako efekt badań przeprowadzonych na temat „Księgozbiór prywatny prof. Adama Schaffa w zbiorach Połączonych Bibliotek Wydziałów Filozofii i Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego, Instytutu Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk i Polskiego Towarzystwa Filozoficznego”^[1]. Profesor Adam Schaff (1913–2006) w ciągu swojej wieloletniej pracy naukowej, przypadającej na okres Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, zgromadził liczny księgozbiór. Po jego śmierci przekazano go do Połączonych Bibliotek WFiS UW, IFiS PAN i PTF^[2]. A. Schaff utrzymywał kontakty z wieloma zagranicznymi badaczami, którzy specjalizowali się w filozofii i socjologii, co miało bezpośredni wpływ na kształt analizowanej kolekcji. Artykuł zawiera analizę jakościową, ilościową oraz proweniencyjną tego księgozbioru. Wykorzystano metody proweniencyjną i bibliograficzną do zbadania cech wybranych egzemplarzy. Pozwoliło to na odtworzenie kontaktów Schaffa z zagranicznym środowiskiem naukowym.

^[1] Praca magisterska, promotor: dr hab. prof. ucz. Jacek Puchalski, Uniwersytet Warszawski, 2023.

^[2] Połączone Biblioteki Wydziałów Filozofii i Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego, Instytutu Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk i Polskiego Towarzystwa Filozoficznego (PB WFiS UW, IFiS PAN i PTF). Jest to nazwa własna instytucji powstałej w latach 50. XX w., na którą składały się trzy połączone biblioteki o wspólnym personelu i pomieszczeniach, lecz odrębnych majątkach i komplementarnych tematycznie księgozbiorach z zakresu filozofii i socjologii.

"He was a European, an educated man". Foreign contacts of Professor Adam Schaff (1913-2006) based on provenance analysis of selected copies from his book collection

2024-09-10T12:20:47+02:00

The article presents the results of the research conducted on the topic “The private book collection of Professor Adam Schaff in the collections of the Joint Libraries of the Faculties of Philosophy and Sociology of the University of Warsaw, Institute of Philosophy and Sociology of the Polish Academy of Sciences, and the Polish Philosophical Society”^[1]. Professor Adam Schaff (1913–2006) gathered an extensive book collection during his many years of academic work, falling during the Polish People’s Republic period. After his death, it was transferred to the Joint Libraries of WFiS UW, IFiS PAN, and PTF^[2]. A. Schaff maintained contact with many foreign scholars specializing in philosophy and sociology, which directly influenced the analyzed collection. The article contains a qualitative, quantitative, and provenance analysis of this book collection. Provenance and bibliographic methods were used to study the characteristics of selected copies, making it possible to reconstruct Schaff’s contacts with the foreign scientific community.

^[1] Master’s thesis, supervisor: Prof. Jacek Puchalski, University of Warsaw, 2023.

^[2] Joint Libraries of the Faculties of Philosophy and Sociology of the University of Warsaw, the Institute of Philosophy and Sociology of the Polish Academy of Sciences, and the Polish Philosophical Society (PB WFiS UW, IFiS PAN, and PTF) is the proper name of the institution established in the 1950s, which consisted of 3 combined libraries, with joint staff and premises, but separate assets and thematically complementary book collections in philosophy and sociology.