Arkady A. Tołoczanow – bibliofil i urzędnik w świetle nowych badań

Abstrakt

Rosyjski urzędnik Arkady Andriejewicz Tołoczanow (1830–1897) przybył do Królestwa Polskiego w 1864 r. w związku z akcją uwłaszczenia chłopów przez carat jako współpracownik Komitetu Urządzającego. W 1866 r. został wicegubernatorem radomskim, w latach 1872–1879 był wicegubernatorem suwalskim, od r. 1881 pełnił obowiązki gubernatora łomżyńskiego, od r. 1883 – radomskiego. W 1888 r. został powołany na stanowisko prezesa Dyrekcji Głównej Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego w Warszawie, na którym pozostał do śmierci. A. Tołoczanow był bibliofilem, miłośnikiem literatury i sztuki. Najbardziej jest znany dzięki swojemu księgozbiorowi, który przekazał w testamencie Uniwersytetowi Warszawskiemu. Współcześnie jego dar jest uważany za jeden z najważniejszych, jakie otrzymała w swych dziejach Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie. Mimo iż historia tego księgozbioru i jego skład były dość szczegółowo opisane jeszcze w 1959 r. przez Marię Brykalską, biografia A. A. Tołoczanowa, zwłaszcza połowa jego życia, którą spędził w Rosji, pozostawała przez długie lata praktycznie poza zakresem badań. Jednakże postać A. Tołoczanowa jest bardzo ciekawa i stanowi jeden z tych nielicznych przykładów urzędników carskich na ziemiach polskich, którzy zostawili po sobie dobrą pamięć, co zdarzało się dość rzadko. W artykule, przede wszystkim na podstawie rosyjskich archiwaliów mówiących o życiu i działalności A. Tołoczanowa, jest przedstawiona jego biografia. Najcenniejszy materiał w tym stanowi jego korespondencja z wybitnym językoznawcą i działaczem społecznym przełomu XIX i XX wieku Janem Baudouinem de Courtenay.