Jana Cieszkiewicza „Pogląd w niektórych przedmiotach” - wspomnienia czy traktat moralizatorski?

Abstrakt

Artykuł ukazuje fenomen książki powielanej rękopiśmiennie w wieku XIX na przykładzie „Poglądu w niektórych przedmiotach, czyli Dziennik J. C. Paupera” . Tekst został napisany w 1886 r. przez Józefa Cieszkiewicza (ur. ok. 1850 r.), organistę z małej wsi-parafii pod Mławą, i powielany przez autora w kilku egzemplarzach – do dzisiaj zachowała się tylko jego jedna rękopiśmienna kopia, licząca 264 strony. Analizując treść „Poglądu…” – „dziennika” pisanego dla rozrywki, pojmowanej jako zabawa intelektualna i pożyteczne zajęcie; zawierającego relację „nie tylko […] sam o sobie” ale i opis „powszechny o wielu ludziach i instytucjach” m.in. zaboru rosyjskiego (Królestwa Polskiego) – autorka ukazuje wieloaspektową wartość tego typu źródeł historycznych, tj. autobiograficznych. Z jednej strony są one – tak jak w przypadku „lokalnego myśliciela-moralisty” Cieszkiewicza, zwykłego, biednego człowieka bez szansy na osobisty rozwój i karierę – zapisami osobistych biografii i mentalności ich autorów, a z drugiej strony wzbogacają naszą wiedzę o przeszłości.