Zbiór rękopisów paulińskich w Polsce

Abstrakt

Pauliński zbiór rękopisów, przechowywanych przede wszystkim w głównym domu prowincji na Jasnej Górze i częściowo na Skałce w Krakowie stanowi świadectwo wielowiekowej mentalności członków zakonu, ich działalności duszpasterskiej i upowszechniana kultu maryjnego. Zachowana kolekcja dokumentów potwierdza, że paulini, uznawani początkowo za pustelników, pracami naukowymi niewiele się zajmowali. Przybywając na ziemie polskie księgozbiór przywieźli ze sobą z Węgier. Początkowo sprawowali jedynie sakramenty we własnym kręgu, dopiero z czasem rozwinęli działalność kaznodziejską, stając się zakonem o modelu kontemplacyjno-czynnym. Spowodowało to zmianę sposobu ich funkcjonowania i kształcenia, tak by sprostać wymaganiom wiernych. Powstała wówczas konieczność pogłębiania studiów teologicznych i humanistycznych, przygotowania kaznodziejskiego i penitencjarnego, poznania historii oraz wielu innych dziedzin nauki. Towarzyszył temu wzrost zapotrzebowania na podręczniki, traktaty, zwyczajniki liturgiczne czy obyczajowe itp. Zaspokajano je własną produkcją lub importem ksiąg z zagranicy. Najstarsze rękopisy paulinów polskich (jasnogórskich i skałecznych) sięgają XV w. W artykule poddano analizie produkcję skryptoriów tych ważnych ośrodków paulińskich. Omówiono m.in.: działalność pierwszych kopistów i autorów; regres produkcji książki rękopiśmiennej przełomu XV i XVI w., a następnie jej renesans od początku XVI w.; narodziny paulińskiego prawodawstwa i historiografii; zmiany jakie nastały w działalności zakonu po Soborze Trydenckim; sposoby przechowywanie, oprawiania i zdobienia rękopisów oraz ich czytelnictwo.