Piśmiennictwo protestanckie w księgozbiorach bazyliańskich eparchii lwowskiej w XVIII wieku
Abstrakt
This article investigates the problem of spreading of the Protestant ideas in the Basilian monasteries of the Lviv eparchy in the 18th century. How did Reformation reach the Uniate monasteries of the early modern Ukraine? If so, how was it represented? These questions are examining in the paper. It has been studied above 100 book lists of the 30 monasteries from archives mostly in Lviv. Consequently, research found the works of 14 protestants, authors mainly of the 16th century and the first half of the 17th century. Treatises of the protestants were preserved in four monastery libraries, and also in at least four private Basilian book collections. Research states that Basilians in the Lviv eparchy didn’t know so much about Protestants, at least based on research on the book collections. It looks like that it was on the margins of Basilian intellectual interests. But it is obvious that such study perspective does not allow to fully show the reception of the Protestant tradition.
Bibliografia
Źródła
• Centralne Państwowe Archiwum Historyczne Ukrainy we Lwowie (Центральний державний історичний архів України у Львові), f. 201, op. 4б, spr. 529; f. 684, op. 1, spr. 2029, 2042, 2045, 2234.
• Instytut rękopisu Biblioteki Narodowej Ukrainy im. W. Wernadskiego (Інститут рукопису Національної Бібліотеки України ім. В. І. Вернадського), f. 1, spr. 4560.
• Lwowska Narodowa Naukowa Biblioteka Ukrainy im. W. Stefanyka NAN Ukrainy (Львівська національна наукова бібліотека України ім. В. Стефаника НАН України), Oddział Rękopisów, f. 3, spr. 129, 276, 813/1, 1291.
• Lwowska Narodowa Naukowa Biblioteka Ukrainy im. W. Stefanyka NAN Ukrainy, Oddział Rzadkiej Książki, ст. І 85460, ст. I 101386.
Opracowania
• Almes I., Bibłioteka, [w:] Na perechresti kulʹtur: Monastyr i chram Preswiatoji Trijci u Wilʹniusi. Kołektywna monohrafija, red. A. Bumbłauskas, S. Kulawiczius, I. Skoczylas, Lʹwiw 2019, s. 291–300.
• Альмес І., Bibłioteka Zołocziwsʹkoho wasyłiansʹkoho monastyria naprykinci 60-ch – poczatku 70-ch rr. XVIII st.: rekonstrukcija knyżkowoho repertuaru, [w:] Rukopysna ta knyżkowa spadszczyna Ukrajiny: archeohraficzni dosłidżennia unikalʹnych archiwnych ta bibłiotecznych fondiw. T. 21, Kyjiw 2017, s. 143–169.
• Almes I., „Ех Libris Patrum Basilianorum”. Z historii prywatnych księgozbiorów bazylianów prowincji ruskiej w drugiej połowie XVIII w., [w:] Książka dawna i jej właściciele. T. 2, pod red. D. Sidorowicz-Mulak, A. Franczyk-Cegły, Wrocław 2017, s. 63–80.
• Almes I., „Latinitas Polonice”. Książka polska w monasterach bazyliańskich eparchii lwowskiej XVIII wieku, „Z Badań nad Książką i Księgozbiorami Historycznymi” 2017, t. 11, s. 59–69.
• Almes I., Polʹsʹkomowna propowidnycʹka łiteratura w bibłioteci Krechiwsʹkoho monastyria XVII–XVIII st., „Polʹsʹki Studiji” 2021, nr 13, s. 19–34.
• Almes I., Treatises of Protestants in the Basilian Monastery Libraries of the Lviv Eparchy in the 18th Century, [online] https://prezi.com/uxfwyjv60o0v/treatises-by-protestants-in-the-basilian-monastery-libraries/ [dostęp 26.08.2019].
• Almes I., Wid mołytwy do oswity: Istorija czytannia czenciw Lʹwiwsʹkoji jeparchiji XVII–XVIII st., Lʹwiw 2021.
• Almes I., Źródła do historii bibliotek klasztornych eparchii lwowskiej XVII–XVIII wieku. Inwentarze bazyliańskiego monasteru w Krechowie, „Textus et Studia” 2015, nr 3, s. 7–27.
• Angelelli I., On Johannes Raue’s Logic, [w:] Leibniz‘ Auseinandersetzung mit Vorgängern und Zeitgenossen, hrsg. I. Marchlewitz, A. Heinekamp, Stuttgart 1990, s. 184–190.
• Bayard P., Comment parler des livres que l’on n’a pas lus?, Paris 2007.
• Benga D., David Chytraeus (1530–1600) als Erforscher und Wiederentdecker der Ostkirchen. Seine Beziehungen zu orthodoxen Theologen, seine Erforschungen der Ostkirchen und seine ostkirchlichen Kenntnisse, Glessen 2012, s. 228–229.
• Brogi-Bercoff G., The emergence of linguistic consciousness in the multilingual context of early modern Ukraine, [w:] Szliach u czotyry stołittia. Materiały Miżnarodnoji naukowoji konferenciji «Ad fontes – Do dżereł» do 400-ji ricznyci zasnuwannia Kyjewo-Mohylansʹkoji akademiji (12–14 żowtnia 2015 roku), Kyjiw 2016, s. 24–40.
• Bursche E., Dambrowski Samuel, [w:] Polski słownik biograficzny. T. 4, Kraków 1938, s. 397–398.
• Charipova L.V., Latin Books and the Eastern Orthodox Clerical Elite in Kiev, 1632–1780, Manchester-New York 2006.
• Chartier R., The Order of Books. Readers, Authors, and Libraries in Europe between the Fourteenth and Eighteenth Centuries, Stanford 1994.
• Czuba H., Ukrajinsʹki rukopysni uczytelʹni Jewanhełija: Dosłidżennia, katałoh, opysy, Kyjiw–Lʹwiw 2011.
• Fuchs P., Gruter Jan, [w:] Neue Deutsche Biographie. T. 7, Berlin 1966, t. 7, s. 238–240.
• Getka J., Polskojęzyczne druki bazyliańskie (XVIII wiek), Warszawa 2013.
• Isajewycz J., Do charakterystyky kulʹtury doby baroko: wasyłiansʹki oswitni oseredky, [w:] Ukrajina: kulʹturna spadszczyna, nacionalʹna swidomistʹ, derżawnistʹ. T. 12, Lʹwiw 2004, s. 195–206.
• Jakowenko N., Oswojennia «czużoho»sakralnoho prostoru (katołyćki swiati ta czuda u prykładach Joanykija Halatowśkoho), „Kyjiwśka Akademija” 2013, t. 11, s. 24–78.
• Jakowenko N., U poszukach Nowoho neba: Żyttia i teksty Joanykija Galatowsʹkoho, Kyjiw 2017.
• Jaremenko M., Bibłioteka kyjiwsʹkoho Pustynno-Mykołajiwsʹkoho monastyria XVIII st.: «żyttia» knyh, „Proseminarij. Medijewistyka. Istorija Cerkwy, nauky i kulʹtury” 2000, nr 4, s. 119–142.
• Karwecki P., Prawosławna homiletyka Joannicjusza Galatowskiego, „Studia Theologica Varsaviensia” 1972, t. 10, nr 2, s. 205–237.
• Korzo M., “Myr z Bohom czołowiku” Inokentija Hizela w konteksti katołycʹkoho moralʹnoho bohosłowja kincia XVI – p, [w:] Inokentij Hizelʹ. Wybrani twory u 3-ch tomach. T 3, Kyjiw–Lʹwiw 2010, s. 195–262.
• Kuczyńska M. Homiletyka cerkiewna Pierwszej Rzeczypospolitej na pograniczu kultur (do połowy XVII wieku), „Między Wschodem a Zachodem. Prawosławie i unia”, red. M. Kuczyńska. Warszawa 2017, s. 196–237.
• Lorens B., Bazylianie prowincji koronnej w latach 1743–1780, Rzeszów 2014.
• Lorens B., Inwentarze bibliotek bazyliańskich w XVIII w. jako źródło do badań nad kulturą I Rzeczypospolitej, [w:] Stan badań nad wielokulturowym dziedzictwem dawnej Rzeczypospolitej. T. 10, pod red. W. Walczaka, K. Łopateckiego, Białystok 2017, s. 295–313.
• Meller K., Fatalne skutki pewnej »kolacyi« Jakuba Niemojewskiego z jezuitami poznańskimi, czyli Poznańska polifonia wyznaniowa w XVI wieku, [w:] Poznań pisarek i pisarzy. Materiały z sesji naukowej zorganizowanej z okazji Jubileuszu 45-lecia Instytutu Filologii Polskiej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, red. J. Borowczyk, L. Marzec, Z. Kopeć, Poznań 2016, s. 85–100.
• Mokry W., Unia w procesie syntezy kultury bizantyńsko-ukraińskiej i łacińsko-polskiej, „Krakowskie Zeszyty Ukrainoznawcze” 1996–1997, t. 5–6, s. 69–76.
• Müller G., Weller von Molsdorf, Jakob, [w:] Allgemeine Deutsche Biographie. T. 44, Leipzig 1898, s. 476–478.
• Naumow A., Biblia w kulturze Rusi polsko-litewskiej w XVI wieku, „Slavia Meridionalis” 2016, t. 16, s. 32–51.
• Nowicka-Jeżowa A., Udział bazylianów w kształtowaniu kultury chrześcijańskiej na wschodnich kresach Rzeczypospolitej, „Warszawskie Zeszyty Ukrainoznawcze” 1997, z. 4/5, s. 240–251.
• Pernicone J.M., The ecclesiastical prohibition of Books. A dissertation Doctor of Canon Law, submitted to the Faculty of the School of Canon Law, Catholic University of America, Washington 1932.
• Pidłypczak-Majerowicz M., Bazylianie w Koronie i na Litwie. Szkoły i książki w działalności zakonu, Warszawa 1986.
• Pidłypczak-Majerowicz M. Prywatne księgozbiory bazylianów prowincji koronnej zakonu na podstawie proweniencji wynotowanych z druków XVI-XVIII wieku w zbiorach Ossolineum. Zarys zagadnienia, „Z Badań nad Książką i Księgozbiorami Historycznymi” 2016, t. 10, s. 95–106.
• Sinkewycz N., «Hic mortui vivunt, et muti loquuntur». Rannʹomoderna knyhozbirnia Kyjewo-Sofijsʹkoho monastyria za katałohom 1769 r., [w:] Sofija Kyjiwsʹka. Wizantija. Rusʹ. Ukrajina. Т. 4: Zbirka naukowych pracʹ, pryswiaczena 170-łittiu z dnia narodżennia Nykodyma Pawłowycza Kondakowa (1844–1925), red. J.A. Mycyk, Kyjiw 2014, s. 601–639.
• Sinkewycz N., “Paterykon” Sylʹwestra Kosowa. Dżereła ta jich interpretacija, „Kyjiwsʹka Akademija” 2012, t. 10, s. 33–55.
• Szewczenko T., Jezujitśke szkilnyctwo na ukrajinśkych zemlach ostanńioji czwerti XVI – seredyny XVII st., Lwiw 2005.
• Szmanʹko T., Łatynizacija ta okcydentałizacija: projawy i nasłidky, [w:] Berestejsʹka unija (1596) w istoriji ta istoriohrafiji: sproba pidsumku. Materiały miżnarodnoho naukowoho diałohu pro Berestejsʹku uniju fundaciji PRO ORIENTE (tretia zustricz: Lʹwiw, 21–23 serpnia 2006 r.) ta Miżnarodnoho naukowoho sympoziumu Instytutu istoriji Cerkwy Ukrajinsʹkoho Katołycʹkoho Uniwersytetu «Berestejsʹka cerkowna unija: perspektywy naukowoho konsensusu w konteksti nacionalʹno-konfesijnoho dyskursu» (Lʹwiw, 24–27 serpnia 2006 r.), red. J. Marte, O. Turija, Lʹwiw 2008, s. 340–352.
• Tambrun-Krasker B., Jean Le Clerc lecteur des Oracles de Zoroastre, [w:] Platonismus und Esoterik in byzantinischem Mittelalter und italienischer Renaissance (Actes du colloque international de Francfort, 19–23 juillet 2010), red. H. Seng, Heidelberg 2013, s. 303–338.
• Tazbir J., Polemika Jakuba Niemojewskiego z jezuitami poznańskimi, [w:] Munera Poznaniensia. Księga pamiątkowa Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu dla uczczenia 600-lecia założenia Uniwersytetu Jagiellońskiego, red. G. Labuda, Poznań 1965, s. 236–260.
• Tworek S., Łabęcki Baltazar, [w:] Polski słownik biograficzny. T. 18, Kraków 1973, s. 172.
• Verner M., Johann Albert Fabricius, Eighteenth-Century Scholar and Bibliographer, „The Papers of the Bibliographical Society of America” 1966, t. 60, nr 3, s. 292–293.
• Wagenmann J., Scharff Johann, [w:] Allgemeine Deutsche Biographie. T. 30, Leipzig 1890, s. 587–588.
• Wantula A., Dambrowski Samuel, [w:] The Encyclopedia of the Lutheran church. Vol. 1: A–E, red. J. Bodensieck, Minneapolis 1965, s. 657–658.
• Wyczawski H., Kościelne zbiory biblioteczne (wiek XVI–XVIII), [w:] Dzieje teologii katolickiej w Polsce. T. 2: Od odrodzenia do oświecenia. Cz. 1: Teologia humanistyczna, pod red. M. Rechowicza, Lublin 1975, s. 519–551.
