Firmy Gebethner i Wolff związki z Łodzią na przełomie XIX i XX w.
DOI:
https://doi.org/10.33077/uw.25448730.zbkh.2023.803Abstrakt
The purpose of the study is to show relations connecting the Gebethner & Wolff editing bookshop with Łódź at the turn of the 19th and 20th centuries. The company, established in 1857 in Warsaw opened in Łódź, in 1890, the warehouse of grand pianos, pianos and harmoniums, as well as a storehouse of music scores. In further years agencies selling periodicals – “Kurier Codzienny” (1893) and “Tygodnik Ilustrowany” (1896) published by Gebethner & Wolff also commenced their activities. Both, the shop and the agencies played significant role in integration of music and journalistic environment in Łódź. In 1898 a bookshop was opened, however it was sold to Rychliński & Wegner company in 1901. The next Gebethner & Wolff bookshop, established in 1912, conducted its activity until the beginning of the 2nd World War. It offered mainly literature its own publishing house, as well as quality foreign-language publications. During the 1st World War the bookshop organised special exhibitions, the purpose of which was to promote Polish educational books.
Gebethner & Wolff company has also undertaken activities contributing to popularisation of Łódź. It was the special number of “Tygodnik Ilustrowany” devoted to Łódź (1911 no. 19), as well as the information diary for 1914 named “Rocznik Lodzki Gebethnera & Wolffa” [Lodz Yearbook of the Gebethner & Wolff]. However, it was W. Reymont’s “Ziemia Obiecana” [The Promised Land], which had the greatest impact on shaping the image of the city by the Lodka River. The initiative of appearance and publishing of the book was the effect of activity of the Gebethner & Wolff.
Accomplishment of the above mentioned objectives, as well as other activities became possible thanks to involvement of numerous people connected with Łódź. They were, among others, booksellers: Robert Schwartzchultz, Juliusz Goźlinski, Stanislaw Miszewski, journalists: Wladyslaw Rowinski and Zenon Pietkiewicz, as well as the son of the company’s co-owner – Gustaw Wojciech Gebethner.
Bibliografia
Materiały archiwalne
Archiwum Państwowe w Łodzi
– Archiwum Pfeiffera;
– Kancelaria Gubernatora Piotrkowskiego, 1287, 1228, 1525;
– Policmajster m. Łodzi.
Źródła drukowane
– Prasa:
„Dziennik Łódzki” 1884, nr 58, nr 188; 1885, nr 26; 1887, nr 131, nr 209, nr 214, nr 276, nr 287; 1888, nr 146, nr 264; 1889, nr 289, nr 290; 1890, nr 128, nr 184, nr 199, nr 202, nr 204, nr 206, nr 219, nr 222, nr 268, nr 271, nr 273, nr 274, nr 275, nr 286, nr 227, nr 228; 1891, nr 65, nr 282, nr 284; 1892, nr 1, nr 6, nr 28, nr 124, nr 128, nr 254, nr 266, nr 269, nr 271.
„Gazeta Łódzka” 1916, nr 179, nr 236, nr 241, nr 252, nr 338; 1917, nr 234, nr 235.
„Głos” 1899, nr 11–12.
„Godzina Polski” 1916, nr 238, nr 243; 1918, nr 60-A.
„Goniec Łódzki” 1898, nr 48, nr 51, nr 53, nr 54, nr 57, nr 59, nr 63, nr 150, nr 262; 1898, nr 151; 1899, nr 143, nr 150; 1901, nr 262, nr 277.
Jednodniówka „Ratujcie Dzieci”, Łódź 1916.
„Jednodniówka weteranów na rzecz Towarzystwa Uczestników Powstania 1863 roku”, Łódź 1917.
„Księgarz” 1961, nr 5/6.
„Kurier Codzienny” 1893, nr 9; 1896, nr 62; 1899, nr 262; 1901, nr 274.
„Kurier Łódzki” 1911, nr 75.
„Kurier Warszawski” 1899, nr 150.
„Lodzer Tageblatt” 1898, nr 268, nr 289.
„Lodzer Zeitung” 1891, nr 121, nr 145, nr 266; 1899, nr 160, nr 162, nr 167, nr 342.
„Nowa Gazeta Łódzka” 1913, nr 69.
„Nowy Kurier Łódzki” 1912, nr 41; 1913, nr 243; 1916, nr 231, nr 332, nr 239, nr 252; 1918, nr 3, nr 13, nr 55.
„Prawda” 1899, nr 5, 6, 7, 8.
„Przegląd Księgarski” 1912, nr 15/16.
„Przegląd Polski” 1899, t. 132.
„Przegląd Wszechpolski” 1899, nr 2.
„Przewodnik Bibliograficzny” 1898, nr 9; 1899, nr 11; 1905, nr 10.
„Rocznik Łódzki Gebethnera i Wolffa na rok 1914”.
„Rozwój” 1898, nr 186, nr 187, nr 221, nr 286, nr 289, nr 292, nr 294; 1899, nr 131; 1900, nr 24, nr 188, nr 194, nr 200; 1901, nr 255; 1902, nr 246; 1905, nr 12, nr 94; 1906, nr 4; 1909, nr 16; 1911, nr 78; 1912, nr 39; 1913 nr 242, nr 261, nr 262.
„Tydzień” 1892, nr 50; 1896, nr 2; 1898, nr 28.
„Tygodnik Ilustrowany” 1866, nr 330; 1896, nr 8, nr 9; 1899, nr 48, nr 49; 1909, nr 5; 1911, nr 19, nr 20, nr 21, nr 22, nr 26, nr 27, nr 32, nr 34, nr 38; 1912, nr 29, nr 30, nr 39, nr 42; 1913, nr 41, nr 50.
– Wspomnienia i korespondencja:
Dippel S., O księgarzach, którzy przeminęli, Wrocław 1976.
Fiszer L., Wspomnienia starego księgarza, Warszawa 1959.
Gebethner J., Młodość wydawcy, Wrocław 1989.
Męczyński T., Moje lata z książką. Wspomnienia księgarza 1907–1957, Łódź 1962.
Reymont W.S., Korespondencja 1890–1925, oprac. i wstęp B. Koc, Warszawa [2002].
Reymont W.S., Listy do rodziny, oprac. T. Jodełka-Burzecki, B. Kocówna, Warszawa 1976.
Szpinger S., Na szerokiej drodze (pamiętnik księgarza), Łódź 1974.
Władysław St. Reymont pod znakiem panteizmu druku. Fragmenty korespondencji z firmą Gebethner i Wolff (1894–1926), oprac. B. Koc, Warszawa 2000.
Opracowania
• Chańko J., Gazeta Gazeta «Rozwój» (1897–1915). Studium źródłoznawcze, Łódź 1982.
• Gorczyca T., Debiut sceniczny Tadeusza Jaroszyńskiego w świetle listów Reymonta, „Prace Polonistyczne” 1968, t. 24, s. 202–224.
• Janczak J., Ludność Łodzi przemysłowej 1820–1914, Łódź 1982.
• Jaworska J., Bibliografia łódzkiej produkcji wydawniczej (do 1918 r.), Łódź 1975.
• Karwacka H., Artur Glisczyński pieśniarz fabrycznej Łodzi, Łódź 1975.
• Kempa A., Sylwetki łódzkich dziennikarzy i publicystów, Łódź 1991.
• Koc B., O Ziemi obiecanej Reymonta, Wrocław 1990.
• Konarska K., Gebethner Gustaw Adolf, [w:] Słownik pracowników książki polskiej, [pod red. I. Treichel], Warszawa-Łódź 1972, s. 249–250.
• Konieczna J., Kultura książki polskiej w Łodzi przemysłowej (1820–1918), Łódź 2005.
• Konieczna J., Zasługi «Dziennika Łódzkiego» dla upowszechniania polskiej książki w Łodzi w latach 1884–1892, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Librorum” 1997, nr 7, s. 3–25.
• Kozak-Wawrzyńska Z., Kultura muzyczna Warszawy jako tło działalności Instytutu Muzycznego w latach 1879–1901, Warszawa 1969.
• Krakowiak J., Od Fiszera do „Pegaza”. 123 lata łódzkiej księgarni. Księgarnie łódzkie okresu międzywojennego, Łódź 2005.
• Księga pamiątkowa Miejskiej Biblioteki Publicznej w Łodzi 1917–1927, pod red. J. Augustyniaka, Łódź 1928.
• Kwiatkowski M., Sale koncertowe Warszawy drugiej połowy XIX w., [w:] Kultura muzyczna Warszawy drugiej połowy XIX wieku, red. nauk. A. Spóz, Warszawa 1980, s. 100–114.
• KZ Friedhof Schörzingen, [online] https://www.polskiegroby.pl/cmentarz.php?cmentarzok=1371&miejsceok=1270&landok=1 [dostęp 02.11.2023].
• Muszkowski J., Gebethner Feliks Jan (1832–1887), [w:] Polski słownik biograficzny. T. 7: Firlej Jan – Girdwoyń Kazimierz, Kraków 1948, s. 363.
• Muszkowski J., Z dziejów firmy Gebethner i Wolff, Warszawa 1938.
• Nagroda literacka im. Rudolfa Wegnera. Laureat pierwszej nagrody Czesław Bednarczyk wręczonej 21 października 1988 r. w POSKu, w Londynie, Londyn 1989.
• Pellowski A., Kultura muzyczna Łodzi do roku 1918, Łódź 1994.
• Pękalska M., Truchliński Julian, [w:] Słownik pracowników książki polskiej. Suplement III, pod red. H. Tadeusiewicz, Warszawa 2010, s. 282.
• Rowicka M., O neurotycznym cenzorze, przebiegłym wydawcy i manipulowanym czytelniku, czyli Pan Tadeusz w Warszawie w okresie zaborów, Warszawa 2004.
• Rurawski J., Władysław Reymont, wyd. 2, Warszawa 1988.
• Rynkowska A., Ulica Piotrkowska, Łódź 1970.
• Słownik literatury polskiej XIX wieku, pod red. J. Bachórza, A. Kowalczykowej, Wrocław 1991.
• Treichel I., Mrozowski Marian, [w:] Słownik pracowników książki polskiej. Suplement, red. I. Treichel, Warszawa-Łódź 1986, s. 147–148.
