The Gebethner & Wolff company relations with Łódź at the turn of the 19th and 20th centuries
DOI:
https://doi.org/10.33077/uw.25448730.zbkh.2023.804Abstrakt
The purpose of the study is to describe relations connecting the Gebethner & Wolff editing bookshop with Łódź at the turn of the 19th and 20th centuries. The company established in 1857 in Warsaw opened in Łódź, in 1890, the warehouse of grand pianos, pianos and harmoniums, as well as a storehouse of notes. In further years, agencies selling periodicals – “Kurier Codzienny” (1893) and “Tygodnik Ilustrowany” (1896) published by Gebethner & Wolff also commenced their activities. Both the shop and the agencies played a significant role in the integration of the music and the journalistic environment in Łódź. In 1898 a bookshop was opened; however, it was sold to Rychliński & Wegner company in 1901. The next Gebethner & Wolff bookshop, established in 1912, conducted its activity until the beginning of the World War II. It offered mainly literature from a native publishing house, as well as quality foreign-language publications. During World War I, the bookshop organised special exhibits, the purpose of which was to promote Polish educational books.
The Gebethner & Wolff company has also undertaken activities that contributed to the popularisation of Łódź. It was the special number of “Tygodnik Ilustrowany” devoted to Łódź (1911 no. 19), as well as the information diary for 1914 called “Rocznik Łódźki Gebethnera & Wolffa” [Łódź Yearbook of the Gebethner & Wolff]. However, it was W. Reymont’s “Ziemia Obiecana” [The Promised Land], which had the greatest impact on shaping the image of the city upon the Łódka river. The initiative of appearance and publishing of the book was the effect of activity of Gebethner & Wolff.
The achievement of the above-mentioned, as well as other activities, became possible thanks to the participation of numerous persons connected with Łódź. They were, among others, booksellers: Robert Schwartzchultz, Juliusz Goźlinski, Stanislaw Miszewski, journalists: Wladyslaw Rowiński and Zenon Pietkiewicz, as well as the son of the company’s co-owner, Gustaw Wojciech Gebethner.
Bibliografia
Archive materials
State Archives in Łódź
– Pfeiffer Archive;
– Piotrków Governor’s Office, 1287, 1228, 1525;
– Police Foreman of the City of Łódź.
Printed sources
– Press
“Dziennik Łódzki” 1884, no. 58, no. 188; 1885, no. 26; 1887, no. 131, no. 209, no. 214, no. 276, no. 287; 1888, no. 146, no. 264; 1889, no. 289, no. 290; 1890, no. 128, no. 184, no. 199, no. 202, no. 204, no. 206, no. 219, no. 222, no. 268, no. 271, no. 273, no. 274, no. 275, no. 286, no. 227, no. 228; 1891, no. 65, no. 282, no. 284; 1892, no. 1, no. 6, no. 28, no. 124, no. 128, no. 254, no. 266, no. 269, no. 271.
“Gazeta Łódzka” 1916, no. 179, no. 236, no. 241, no. 252, no. 338; 1917, no. 234, no. 235.
“Voice” 1899, no. 11–12.
“Godzina Polski” 1916, no. 238, no. 243; 1918, no. 60-A.
“Goniec Łódzki” 1898, no. 48, no. 51, no. 53, no. 54, no. 57, no. 59, no. 63, no. 150, no. 262; 1898, no. 151; 1899, no. 143, no. 150; 1901, no. 262, no. 277.
“Ratujcie Dzieci” one-day paper, Łódź 1916.
“Jednodniówka weteranów na rzecz Towarzystwa Uczestników Powstania 1863 roku”, Łódź 1917.
“Księgarz” 1961, no. 5/6.
“Kurier Codzienny” 1893, no. 9; 1896, no. 62; 1899, no. 262; 1901, no. 274.
“Kurier Łódzki” 1911, no. 75.
“Kurier Warszawski” 1899, no. 150.
“Łodzer Tageblatt” 1898, no. 268, no. 289.
“Lodzer Zeitung” 1891, no. 121, no. 145, no. 266; 1899, no. 160, no. 162, no. 167, no. 342.
“Nowa Gazeta Łódzka” 1913, no. 69.
“Nowy Kurier Łódzki” 1912, no. 41; 1913, no. 243; 1916, no. 231, no. 332, no. 239, no. 252; 1918, no. 3, no. 13, no. 55.
“Prawda” 1899, nos. 5, 6, 7, 8.
“Przegląd Księgarski” 1912, no. 15/16.
“Przegląd Polski” 1899, vol. 132.
“Przegląd Wszechpolski” 1899, no. 2.
“Przewodnik Bibliograficzny” 1898, no. 9; 1899, no. 11; 1905, no. 10.
“Rocznik Łódzki Gebethnera i Wolffa na rok 1914”.
“Rozwój” 1898, no. 186, no. 187, no. 221, no. 286, no. 289, no. 292, no. 294; 1899, no. 131; 1900, no. 24, no. 188, no. 194, no. 200; 1901, no. 255; 1902, no. 246; 1905, no. 12, no. 94; 1906, no. 4; 1909, no. 16; 1911, no. 78; 1912, no. 39; 1913 no. 242, no. 261, no. 262.
“Tydzień” 1892, no. 50; 1896, no. 2; 1898, no. 28.
“Tygodnik Ilustrowany” 1866, no. 330; 1896, no. 8, no. 9; 1899, no. 48, no. 49; 1909, no. 5; 1911, no. 19, no. 20, no. 21, no. 22, no. 26, no. 27, no. 32, no. 34, no. 38; 1912, no. 29, no. 30, no. 39, no. 42; 1913, no. 41, no. 50.
– Memories and correspondence
Dippel S., O księgarzach, którzy przeminęli, Wrocław 1976.
Fiszer L., Wspomnienia starego księgarza, Warszawa 1959.
Gebethner J., Młodość wydawcy, Wrocław 1989.
Męczyński T., Moje lata z książką. Wspomnienia księgarza 1907–1957, Łódź 1962.
Reymont W.S., Korespondencja 1890–1925, ed. and introduction by B. Koc, Warszawa [2002].
Reymont W.S., Listy do rodziny, ed. T. Jodełka-Burzecki, B. Kocówna, Warszawa 1976.
Szpinger S., Na szerokiej drodze (pamiętnik księgarza), Łódź 1974.
Władysław St. Reymont pod znakiem panteizmu druku. Fragmenty korespondencji z firmą Gebethner i Wolff (1894–1926), ed. B. Koc, Warszawa 2000.
Studies and Compilations
• Chańko J., Gazeta «Rozwój» (1897–1915). Studium źródłoznawcze, Łódź 1982.
• Gorczyca T., Debiut sceniczny Tadeusza Jaroszyńskiego w świetle listów Reymonta, “Prace Polonistyczne” 1968, vol. 24, pp. 202–224.
• Janczak J., Ludność Łodzi przemysłowej 1820–1914, Łódź 1982.
• Jaworska J., Bibliografia łódzkiej produkcji wydawniczej (do 1918 r.), Łódź 1975.
• Karwacka H., Artur Glisczyński pieśniarz fabrycznej Łodzi, Łódź 1975.
• Kempa A., Sylwetki łódzkich dziennikarzy i publicystów, Łódź 1991.
• Koc B., O Ziemi obiecanej Reymonta, Wrocław 1990.
• Konarska K., Gebethner Gustaw Adolf, [in:] Słownik pracowników książki polskiej, [ed. by I. Treichel], Warszawa-Łódź 1972, pp. 249–250.
• Konieczna J., Kultura książki polskiej w Łodzi przemysłowej (1820–1918), Łódź 2005.
• Konieczna J., Zasługi «Dziennika Łódzkiego» dla upowszechniania polskiej książki w Łodzi w latach 1884–1892, “Acta Universitatis Lodziensis. Folia Librorum” 1997, no. 7, pp. 3–25.
• Kozak-Wawrzyńska Z., Kultura muzyczna Warszawy jako tło działalności Instytutu Muzycznego w latach 1879–1901, Warszawa 1969.
• Krakówiak J., Od Fiszera do «Pegaza». 123 lata łódzkiej księgarni. Księgarnie łódzkie okresu międzywojennego, Łódź 2005.
• Księga pamiątkowa Miejskiej Biblioteki Publicznej w Łodzi 1917–1927, ed. by J. Augustyniak, Łódź 1928.
• Kwiatkowski M., Sale koncertowe Warszawy drugiej połowy XIX w., [in:] Kultura muzyczna Warszawy drugiej połowy XIX wieku, ed. A. Spóz, Warszawa 1980, pp. 100–114.
• KZ Friedhof Schörzingen, [online] https://www.polskiegroby.pl/cmentarz.php?cmentarzok=1371&miejsceok=1270&landok=1 [accessed 02.11.2023].
• Muszkowski J., Gebethner Feliks Jan (1832–1887), [in:] Polski słownik biograficzny. T. 7: Firlej Jan – Girdwoyń Kazimierz, Kraków 1948, p. 363.
• Muszkowski J., Z dziejów firmy Gebethner i Wolff, Warszawa 1938.
• Nagroda literacka im. Rudolfa Wegnera. Laureat pierwszej nagrody Czesław Bednarczyk wręczonej 21 października 1988 r. w POSKu, w Londynie, London 1989.
• Pellowski A., Kultura muzyczna Łodzi do roku 1918, Łódź 1994.
• Pękalska M., Truchliński Julian, [in:] Słownik pracowników książki polskiej. Supplement III, ed. H. Tadeusiewicz, Warszawa 2010, p. 282.
• Rowicka M., O neurotycznym cenzorze, przebiegłym wydawcy i manipulowanym czytelniku czyli Pan Tadeusz w Warszawie w okresie zaborów, Warszawa 2004.
• Rurawski J., Władysław Reymont, 2nd edition, Warszawa 1988.
• Rynkowska A., Ulica Piotrkowska, Łódź 1970.
• Słownik literatury polskiej XIX wieku, ed. by J. Bachórz, A. Kowalczykowa, Wrocław 1991.
• Treichel I., Mrozowski Marian, [in:] Słownik pracowników książki polskiej. Supplement, ed. I. Treichel, Warszawa-Łódź 1986, pp. 147–148.
