Dzieje Rosji w piśmiennictwie doby stanisławowskiej. Część I: do pierwszego rozbioru

Abstract

Celem badawczym jest charakterystyka obrazu dziejów Rosji w polskim piśmiennictwie epoki stanisławowskiej (z uwzględnieniem niezrealizowanych ostatecznie inicjatyw wydawniczych). Artykuł obejmuje okres do I rozbioru polsko- litewskiego państwa (1772). Zainteresowanie dziejami potężnego sąsiada, wpływającego w istotny sposób na bieg wydarzeń w Rzeczpospolitej, ujawnia się już w czasach panowania Augusta III wraz z dążeniem do poszerzenia oglądu świata i startem opartego na wzorcach historiografii erudycyjnej programu edytorskiego Biblioteki Załuskich (otwartej dla publiczności w 1747 r.). Te wzorce objaśniają zainteresowanie kwestią źródeł do historii Rosji, bibliografii przedmiotowej, chronologii, faktografii. Osiągnięcia okazują się jednak dość skromne, bowiem podstawę wiedzy o historii Rosji stanowiła głownie popularna literatura francuskojęzyczna. Autorzy polscy nie starają się wykorzystać swej lepszej znajomości wtopionego w przestrzeń kulturową Rzeczypospolitej „ruskiego” świata (języka, prawosławia, obyczajów). Wolą korzystać z dorobku francuskich kompilatorów, powielać lub adaptować ich ujęcia, schematy i oceny, nawet ze świadomością strukturalnych wad tego dziejopisarstwa. W analizowanym piśmiennictwie można dostrzec też wpływ ugruntowanego w Rzeczypospolitej przynajmniej od XVII w. negatywnego stereotypu „Moskala”.