Produkcja i obieg warszawskich druków ulotnych Polskiej Partii Socjalistycznej w okresie rewolucji 1905 roku

Matylda Wanago

doi:10.33077/uw.25448730.zbkh.2025.950

Autor

Matylda Wanago Uniwersytet Warszawski, Warszawa, Polska https://orcid.org/0009-0009-3002-9385

DOI:

https://doi.org/10.33077/uw.25448730.zbkh.2025.950

Słowa kluczowe:

Polska Partia Socjalistyczna , druki ulotne , rewolucja 1905 roku , lata 1905–1907 , tajne drukarnie , drukarstwo

Abstrakt

The aim of this article is to reflect on the procedures involved in the preparation (printing) of leaflets by the Polish Socialist Party (PPS) in Warsaw, their role in the party’s publishing activities, and their place on the printing map of the city. Assuming that proclamations issued during the revolution constituted a prototype of mass media, I trace—based on PPS activists’ memoirs and archival sources—the journey of these prints from the moment they left the printing press to their delivery into the hands of the reader. I present the operating conditions of illegal printing houses and consider the technical characteristics of the printed materials. Special attention is given to the individuals responsible for producing PPS literature. The article distinguishes between the different publishing models used by the socialists: quickly produced and minimally resourced ephemeral prints, newspapers requiring more developed printing infrastructure, and the most demanding form—books. The research leads to the conclusion that it was this first category of illegal print products that enabled the party to maintain active communication with the residents of Warsaw.

Bibliografia

Materiały archiwalne

Archiwum Akt Nowych w Warszawie, Archiwum Londyńskie Polskiej Partii Socjalistycznej, sygn. 5, k. 1–8.

Archiwum Akt Nowych w Warszawie, Archiwum Londyńskie Polskiej Partii Socjalistycznej, sygn. 5, k. 12.

Archiwum Akt Nowych, Polska Partia Socjalistyczna, sygn. 8, k. 54.

Robotnicy! W piątek 21 b.m. poległ na szubienicy towarzysz nasz..., CKR PPS, BN DŻS IA 4h Cim., 1905.

Towarzysze, Robotnicy! Nie wybieramy do Dumy, nie głosujemy na pełnomocników..., CKR PPS, BN DŻS IA 4h Cim, 1906.

Towarzysze robotnicy! Obowiązek rewolucyjny powołuje nas do nowego czynu..., CKR PPS, BN DŻS IA 4h Cim, 1906.

Towarzysze! Obchodzimy uroczyście strejkiem powszechnym dzień 1 maja..., CKR PPS, BN DŻS IM,1906.

Źródła drukowane

Burkot A., Łódzka drukarnia P.P.S. w latach 1905–1907 „Niepodległość” 1933, t. 8, s. 290–295.

Chmieleńska M., Z moich wspomnień, [w:] Księga Pamiątkowa PPS, Warszawa 1923, s. 114–122.

Głowacki W., Ze wspomnień „Proletariatczyka”, „Z Pola Walki. Organ Polskiej Komisji Histpartu CK WKP(b)” 1927, nr 4, s. 3–12.

Kiełza A., Wspomnienie o Janie Rosole, [w:] W pracy i w walce. Wspomnienia robotników warszawskich z przełomu XIX i XX wieku, oprac. J. Durko, Warszawa 1970.

Kłobukowski A., Wśród warszawskich piekarzy, [w:] W pracy i w walce. Wspomnienia robotników warszawskich z przełomu XIX i XX wieku, oprac. J. Durko, Warszawa 1970.

Koral W., Przez partie, związki, więzienia i Sybir. Wspomnienia drukarza z działalności w ruchu socjalistycznym 1898–1928, Warszawa 1933.

Koral W., Spotkanie z SDKPiL i jej działaczami, [w:] W pracy i w walce. Wspomnienia robotników warszawskich z przełomu XIX i XX wieku, oprac. J. Durko, Warszawa 1970.

Lipczyński K., Z lat rewolucyjnych w Kaliszu, „Niepodległość” 1930–1931, t. 3, s. 86–103.

Lipiński W., Drukarnia „Robotnika” w Lipniszkach, „Niepodległość” 1932, t. 5, s. 357–363.

Malinowski A., Materiały do historii P. P. S. i ruchu rewolucyjnego w zaborze rosyjskim od r. 1893–1904, t. I: Rok 1893–1897, Warszawa – Kraków 1907.

Malinowski A, Materiały do historii P. P. S. i ruchu rewolucyjnego w zaborze rosyjskim od r. 1893–1904, t. II: Rok 1898–1901, Warszawa 1911.

Modrowski P., W X Pawilonie, [w:] W pracy i w walce. Wspomnienia robotników warszawskich z przełomu XIX i XX wieku, oprac. J. Durko, Warszawa 1970.

Monasterska T., Narodowy Związek Robotniczy 1905–1920, Warszawa 1973.

Paszkowska M., Ekspedycja i kolportaż „Bibuły”, [w:] Księga Pamiątkowa PPS, Warszawa 1923, s. 111–113.

Piłsudski J., Bibuła, Warszawa 1990.

Pobóg-Malinowski W., Z dziejów nielegalnej drukarni „Robotnika”, „Niepodległość” 1932, t. 5, s. 343–356.

Radomski [pseudonim], Wspomnienia technika partyjnego 1905–1907 r., „Z Pola Walki. Organ Polskiej Komisji Histpartu CK WKP(b)” 1931, nr 11/12, s. 390–397.

Siedlecki S., Tajna zecernia na Pięknej i Józef Piłsudski jako jej gość, „Niepodległość” 1938, t. 17, s. 370–402.

Uziembło A., Niepodległość socjalisty, Warszawa 2008.

Uziembło W., Wspomnienia 1900–1939, Warszawa 1965.

Wasilewski L., Tajna prasa rewolucyjna w zaborze rosyjskim w dobie popowstaniowej, Kraków 1924.

Włostowski T., Wspomnienia starego esdeka, „Z Pola Walki. Organ Polskiej Komisji Histpartu CK WKP (b)” 1931, nr 11/12, s. 20–40.

Opracowania

Adamczyk D., Instytucje wydawnicze Polskiej Partii Socjalistycznej 1892/1893–1948, Kielce 1997.

Adamczyk D., Legalna działalność wydawnicza Polskiej Partii Socjalistycznej w okresie rewolucji 1905 roku. Towarzystwo Wydawnictw Ludowych, „Kieleckie Studia Bibliologiczne” 1993, t. 1, s. 49–61.

Bibliografia pism ulotnych rewolucji 1905–1907, red. H. Kiepurska, Warszawa 1963.

Biernat A., U progu umasowienia obiegu informacji (kilka uwag na temat środków masowej komunikacji w okresie rewolucji 1905–1907 na terenie Królestwa Polskiego), [w:] Społeczeństwo i polityka - dorastanie do demokracji. Kultura polityczna w Królestwie Polskim na początku XX wieku, red. T. Wolsza, A. Żarnowska, Warszawa 1993.

Druki ulotne w procesie komunikacji społecznej (do 1918 roku), red. M. Karpińska, Warszawa 2019.

Kancewicz J., Polska Partia Socjalistyczna w latach 1892–1896, Warszawa 1984.

Kmiecik Z., Prasa polska w rewolucji 1905–1907, Warszawa 1980.

Lech M.J., Drukarze i drukarnie w Królestwie Polskim 1869–1905. Materiały ze źródeł archiwalnych, Warszawa 1979.

Lewandowski S., Poligrafia warszawska 1870–1914, Warszawa 1982.

Łupienko A., Kamienice czynszowe Warszawy 1864–1914, Warszawa 2015.

Markowski A., Ulotka w systemie komunikacji antypogromowej. Mechanizmy kształtowania wyobrażeń społecznych w Królestwie Polskim na przełomie XIX i XX w., [w:] Druki ulotne w procesie komunikacji społecznej (do 1918 roku), red. M. Karpińska, Warszawa 2019, s. 107–122.

Marzec W., Rebelia i reakcja: rewolucja 1905 roku i plebejskie doświadczenie polityczne, Łódź – Kraków 2016.

Myśliński J., Polska prasa socjalistyczna w okresie zaborów, Warszawa 1982.

Myśliński J., Prasa Polskiej Partii Socjalistycznej 1893–1906, „Rocznik Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego” 1974, t. 13, nr 1, s. 13–59.

Sikorska-Kowalska M., „Ogniwo” 1902–1905. „Legalna ekspozytura” PPS, [w:] Polityka i politycy w prasie XX i XXI wieku. Prasa organizacji politycznych, red. M. Dajnowicz, A. Miodowski, Białystok 2017, s. 107–116.

Tobera M., „Wesołe gazetki”. Prasa satyryczno-humorystyczna w Królestwie Polskim w latach 1905–1914, Warszawa – Łódź 1988.

Zaleska I., „Narodowa Demokracja strzela salwami do robotników!” – wizerunek endecji w drukach ulotnych PPS w okresie rewolucji 1905–1907 w Królestwie Polskim, [w:] Druki ulotne w procesie komunikacji społecznej (do 1918 roku), red. M. Karpińska, Warszawa 2019, s. 123–144.

Żarnowska A., Zasięg, wpływ i baza społeczna PPS w przeddzień rewolucji 1905 r., „Kwartalnik Historyczny” 1960, t. 67, nr 2, s. 351–389.