Księgozbiory prywatne starowierców w Polsce

Abstrakt

Tekst powstał w oparciu o rozdział „Biblioteki i czytelnicy” będący częścią rozprawy doktorskiej pt. „Kultura książki wśród staroobrzędowców w Polsce”, napisanej pod kierunkiem prof. Barbary Bieńkowskiej. W artykule przedstawiono historię kolekcjonowania bibliotek prywatnych przez staroobrzędowców zamieszkujących historyczne granice Polski od XIX w. do chwili obecnej. Na podstawie badań z autopsji (przeprowadzonych dzięki przychylności i pomocy starowierców w latach 1980-1987), literatury przedmiotu oraz analizy publikacji wydanych dla staroobrzędowców w latach 1701-1987 Autorka przeanalizowała stan 25 księgozbiorów pochodzących z 13 miejscowości z województw olsztyńskiego i suwalskiego (zarejestrowano 158 pozycji książkowych). Trzon zbiorów stanowiły rękopisy i druki, które przybyły wraz z właścicielami z Rosji. Od początku XVIII w. zbiory uzupełniały druki tłoczone w Polsce lub ręcznie kopiowane. Chociaż staroobrzędowcy starali się zebrać jak najwięcej książek, tylko w kilku domach można było znaleźć większą liczbę książek (najwyżej 30). Najczęściej staroobrzędowiec posiadał jedną lub kilka książek, były to przede wszystkim psałterze bądź książki elementarne. Oprócz literatury religijnej, niezbędnej do kultu, gromadzono książki do czytania („czetii knigi”), dotyczące głównie tradycji wczesnochrześcijańskiej i staroruskiej oraz historii schizmy. Trzeci rodzaj książek posiadanych przez staroobrzędowców to podręczniki do nauczania religii oraz języka starosłowiańskiego. Oprócz książek staroobrzędowcy gromadzili czasopisma i kalendarze prawosławne. Chętnie kopiowali i czytali wiersze religijne, historyczne i moralizatorskie. Książki o tematyce religijnej są nadal szeroko czytane, wypożyczane, kopiowane i szanowane, a także nadal są przedmiotem i narzędziem kultu staroobrzędowców.